Wybitni Polacy: Jan Czochralski wynalazki i odkrycia

Dzisiejszy artykuł to piąta część serii faktów i ciekawostek o wybitnych Polakach. Będziemy przybliżać ważne znane fakty, ale także ciekawe informacje, o których nie każdy ma wiedzę. Jeśli interesują Cię sylwetki wybitnych Polaków, sprawdzaj naszego bloga, aby nie przegapić kolejnych części. Polska w swojej historii ma wielu wybitnych i znanych bardziej lub mniej ludzi. W naszej serii chcemy przedstawić wybitnych Polaków, tym którzy mogą jeszcze ich nie znać. Ponadto będziemy opisywać mniej znane ciekawostki, dzięki czemu ci, którzy znają daną osobę, dowiedzieli się również czegoś nowego. Dowiedz się, czego dokonali znani Polacy! W piątej części przedstawimy kim był Jan Czochralski.

Kim był Jan Czochralski?

Jan Czochralski to polski chemik i metaloznawca urodzony w 1885 roku w Kcyni, zmarł w 1953 roku w Poznaniu. Przyczyną śmierci był atak serca spowodowany brutalną rewizją jego willi przez Urząd Bezpieczeństwa. Jest jednym z najczęściej cytowanych polskich uczonych. Dorobek naukowy prof. Czochralskiego obejmuje ok. 120 publikacji, dwie książkowe monografie, kilkadziesiąt patentów i tysiące stron raportów uważanych za tajne.

Był ósmym z dziesięciorga dzieci. Jego ojcu nie podobały się eksperymenty chemiczne syna, w związku z czym zaledwie 16-letni Jan przeniósł się do Krotoszyna. Podjął tam pracę w aptece, gdzie prowadził swoje eksperymenty. W 1904 roku wyjechał do Berlina. Trafił do laboratoriów koncernu AEG. Pracował i w tym samym czasie zdobywał wykształcenie, a w 1910 roku otrzymał tytuł inżyniera chemika na Politechnice Berlińskiej. W 1916 roku został kierownikiem laboratorium badania żelaza i stali w ww. koncernie. Następnie zatrudnił się jako kierownik dużego laboratorium metaloznawczego firmy Metallbank und Metallurgische Gesellschaft we Frankfurcie nad Menem.

W 1916 roku dokonał swojego największego odkrycia nazwanego później „Metodą Czochralskiego”. To metoda otrzymywania monokryształów polegająca na włożeniu do roztopionego materiału zarodka krystalicznego i następnie powolnym i stopniowym wyciąganiu go z roztopu, w sposób zapewniający kontrolowaną i stabilną krystalizację na jego powierzchni. Zgodnie z anegdotą dokonał tego odkrycia przez roztargnienie, zamiast w kałamarzu zanurzył stalówkę pióra w tyglu z roztopioną cyną i wyciągając pióro, uzyskał pręcik metalu. Metodę Czochralskiego obecnie powszechnie stosuje się w produkcji kryształów, zwłaszcza półprzewodnikowych, które służą do budowy tranzystorów używanych w elektronice. Opracowaną przez Polaka metodą produkuje się dziś monokryształy, w oparciu o które działają telefony komórkowe, tablety, cyfrowe aparaty fotograficzne, przenośnie konsole do gier i inne urządzenia elektroniczne.

Kolejne wynalazki uczonego

Czochralski w 1924 roku dokonał kolejnego wielkiego odkrycia. Był to stop, świetnie nadający się na panewki do produkcji ślizgowych łożysk kolejowych. W Polsce stop nazywano Metalem B i produkowano w zakładach Ursus. Stop nie zawierał kosztownej i trudno dostępnej cyny, a patent szybko kupiła kolej niemiecka. Metal B znacząco zwiększył prędkość jazdy i niezawodność pociągów. Wynalazek zrewolucjonizował i rozwinął kolejnictwo w Polsce, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz w ZSRR. Ten wynalazek przyniósł Czochralskiemu międzynarodową sławę i ogromne pieniądze. Polakiem zainteresował się Henry Ford, założyciel słynnego koncernu samochodowego. Zaprosił Czochralskiego do zwiedzenia swoich fabryk i zaproponował objęcie stanowiska dyrektora w nowopowstałej fabryce duraluminium. Mimo kuszącej oferty Czochralski odmówił.

W 1925 roku Jan Czochralski dokonał mniej znanego osiągnięcia, czyli radiomikroskopu. Był on połączeniem mikroskopu metalograficznego i układu odbiorczego radia kryształkowego. Skanowanie igłą powierzchni próbki metalicznej pozwalało na znalezienie wtrąceń niemetalicznych ujawnianych przez pojawienie się sygnału radiowego w słuchawkach badacza. Mapy wielkości i rozmieszczenia takich wtrąceń dawały ważne informacje o jakości badanej próbki. Radiomikroskop Czochralskiego można dziś uważać za pierwowzór współczesnych skaningowych mikroskopów analizujących (SPM).

Powrót do kraju

W 1928 roku Czochralski wrócił na stałe do Polski wskutek próśb prezydenta Polski i wybitnego chemika Ignacego Mościckiego. Objął stanowisko profesora kontraktowego Politechniki Warszawskiej, a w roku 1929 roku został jej doktorem honoris causa. Rok później przyjął z rąk prezydenta Polski tytuł profesora zwyczajnego. Zrzekł się obywatelstwa niemieckiego, lecz procedura nie została formalnie zakończona. Niemcy zwlekali ze zwolnieniem z obywatelstwa. Procedury z Niemcami w tych sprawach w tamtym czasie trwały od 10 do 15 lat. Miało to związek z obowiązującymi kontraktami, patentami i kapitałem Czochralskiego w Niemczech.

Jan Czochralski był nie tylko naukowcem, ale prowadził także ożywioną działalność jako mecenas kultury. Zdobywał cenne dzieła wielkich mistrzów malarstwa. Jego dom w Warszawie przy ul. Nabielaka 4 był małą galerią sztuki i znanym salonem. Ponadto Czochralski organizował wieczory literackie, fundował stypendia artystyczne, współtworzył Muzeum Przemysłu i Techniki, interesował się wykopaliskami w Kcyni i Biskupinie. Podczas okupacji Czochralski założył na terenie Politechniki Warszawskiej Zakład Badania Materiałów, którym kierował do wybuchu powstania warszawskiego w 1944 roku. Pod przykrywką oficjalnej działalności dla różnych instytucji i służb miejskich w Zakładzie działała tajna komórka Armii Krajowej i produkowano m.in. elementy broni na potrzeby ruchu oporu. Zatrudnienie w Zakładzie uchroniło wiele osób przed aresztowaniem i wywózką.

Po wojnie oskarżono Jana Czochralskiego o kolaborację z okupantem z powodu prac wykonywanych dla Niemców przez zakład, którym kierował. W roku 1945 został aresztowany i spędził cztery miesiące w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim. Stawiane mu zarzuty nie zostały udowodnione. Powołani świadkowie zeznawali, że uratował on wielu ludzi. Śledztwo zostało umorzone, a Jan został oczyszczony z zarzutów i zwolniony. Mimo to ówczesny Senat PW podjął uchwałę o wykluczeniu go z grona profesorów uczelni. Załamany psychicznie Czochralski wrócił do rodzinnej Kcyni, gdzie wkrótce wraz ze znajomymi założył firmę BION produkującą chemikalia.

Rehabilitacja Czochralskiego

Długo próbowano przywrócić dobre imię uczonego, jednak bezskutecznie. Jeszcze w 1993 roku Senat PW ogłosił, że nie widzi potrzeby zmiany swojego stanowiska z 1945 r. Wywołało to wtedy oburzenie większości środowiska naukowego w Polsce. Dopiero w 2011 r. Senat PW specjalną uchwałą uznał za konieczne przywrócenie Czochralskiemu: „Jego dobrego imienia, podważonego w Politechnice Warszawskiej w roku 1945”. Senat zwrócił się do Rektora i całej społeczności uczelni: „o podjęcie działań przypominających postać i dokonania prof. Jana Czochralskiego, w celu zapewnienia mu należnego miejsca w historii Politechniki Warszawskiej i nauki w Polsce”. Uczony został w pełni rehabilitowany.

Rozwój i nauka kształtują nas jako człowieka i kreują w nas postawy oraz zachowania. Świat nieustannie prze do przodu, dlatego musimy nad nim nadążać. Dbaj o swój samorozwój i sprawdź naszą ofertę kursów online! Przygotowaliśmy kursy, dzięki którym możesz uczyć się z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie! Przerywasz i wznawiasz naukę wtedy, kiedy jest Ci wygodnie.